به گزارش تابناک کردستان، «فیسبوک و توئیتر در پیروزی من نقش کلیدی ایفا کرده است»؛ این سخنان دونالد ترامپ پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بود؛ او در حالی پیروز انتخابات شده بود که رقیبش «هیلاری کلینتون» برای تبلیغات خود ترجیح را بر استفاده از روش تبلیغات سنتی دانست.
ترامپ با وجود همه ویژگیهایی که صف طویلی از مخالفان را در برابر او قرار داد، به نکته مهمی در بیان رمز پیروزی خود اشاره کرد؛ او قدرت فیسبوک، اینستاگرام، توئیتر و سایر شبکههای اجتماعی را بیشتر از پول دانست و توانست راه خود را برای رسیدن به کاخ سفید آنقدر آسان کند که کمتر کسی ورودش را باور میکرد.
انتخابات در ایران هم خیلی بی شباهت با دیگر کشورهای جهان و از جمله امریکا نیست؛ هرچند استفاده از شبکههای اجتماعی به صورت گسترده با کمی تأخیر در کشور ما آغاز شد، توانست بسیار سریع جای خود را در میان رسانهها باز کند و کم کم حتی به فکر جایگزین شدن با آنها هم بیفتد.
نقش اطلاع رسانی و تبلیغاتی رسانههای مجازی
امروزه شبکههای اجتماعی همچون توئیتر و اینستاگرام و در صدر آنها تلگرام، در حکم یکی از مهمترین منابع تولید و انتشار اخبار مطرح میشوند، آنچنان که دیگر کمتر اخباری است که در سطح این شبکهها مطرح شود و نتوان آن را باور نکرد، ولی شبکههای اجتماعی در ایران، جدای از نقش اطلاع رسانی، نقش تبلیغاتی را هم به خوبی ایفا میکنند.
انتخابات هفتم اسفند 94، نخستین عرصه برای خودنمایی جدی این شبکهها بود. زمانی که انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی و پنجمین دوره خبرگان رهبری در پیش بود و بر خلاف گذشته کمتر پوستر و پلاکاردی بر دیواره های شهر نقش بسته بود، تنها نگرانی حامیان کاندیداها این بود که چرا در سطح شهر بر خلاف ادوار گذشته خبری از تبلیغات نیست. البته این نگرانی بیشتر از سوی حامیان جریانهای سیاسی اصلاح طلب و اعتدالگرایان مطرح میشد، چون رقیب در عرصه تبلیغات سنتی و مصور اقدامات مبسوطی انجام داده بود تا جایی که در آن برهه شاهد بیلبوردهای بزرگی از کاندیداها در بزرگراههای تهران و پشت شیشه بسیاری از اتومبیلهای در حال تردد بودیم که در نقطه مقابل تبلیغات جریان رقیب قرار داشت.
تبلیغات سنتی تحت تأثیر تبلیغات نوین
در آن روزها، شبکههای مجازی به خوبی به دست حامیان برخی کاندیداها افتاد تا در عمل نشان دهند، قدرت تکنولوژی بسی بالاتر از تبلیغات سنتی است. تلگرام هر روز پر رونق تر از قبل میشد و با معرفی لیست سی نفره از کاندیداهای اصلاح طلب مجلس و 16 نفره از نامزدهای خبرگان رهبری، جای خالی تبلیغات خیابانی هم پر میشد. در این میان بود که زمزمه اختلال در سیستم تلگرام در دو روز مانده به انتخابات مطرح شد. این خبر خیلی هم عجیب به نظر نمیرسید، چون جایی که نتوان در برابر قدرت تکنولوژی ایستاد، مطرح کردن چنین مباحثی است که میتواند کمی استرس شکست حقیقی در برابر فضای مجازی را کاهش دهد. اما این تنها یک شایعه بود.
هرچند زمان تبلیغات در 24 ساعت مانده به انتخابات ممنوع میشود، شبکههای اجتماعی در همان روز انتخابات هم به راحتی در دسترس بودند و همچنان به فعالیت خود ادامه میدادند؛ یعنی در حقیقت هرچند تبلیغات در آن فرصت زمانی ممنوع میشود، نمیتوان این ممنوعیت را به شبکههای اجتماعی تعمیم داد، زیرا فضای اطلاع رسانی در این عرصه بیپایان باز است و معمولاً نمیتوان فیلتری برای آن قائل شد؛ بنابراین، از حیث تبلیغات طبیعتاً این شبکهها میتواند تأثیرگذاری بسزایی در رقابتهای انتخاباتی داشته باشد.
برتری شبکه های مجازی؛ چرا و چگونه؟
جایگاه و اولویت بندی انواع رسانهها در هر دوره زمانی متفاوت است. اگر تا چند سال گذشته، قدرت رادیو و تلویزیون بر همه ابزارهای اطلاع رسانی برتری داشت، اکنون رسانههایی تشکیل شدهاند که بالاتر از صدا و سیما در این زمینه عمل میکنند و تأثیرگذاری بیشتری هم دارند. شبکههای اجتماعی به مخاطبان خود این فرصت را دادهاند که بتوانند در آن کنشگر باشند و نظریات خود را بدون هیچ دستکاری عرضه کنند و حتی به تبادل نظرات خود با سایر مخاطبان بپردازند.
اما از بحث کنشگر بودن مخاطبان که بگذریم، میتوان نکته مهم دیگری را در زمینه انتخابات طرح کرد و آن هزینهبردار بودن تبلیغات با کمک گرفتن از رسانههای سنتی است؛ هزینهای که بارها در خصوص آن هشدار داده و بارها از پول کثیف در عرصه رقابتها یاد شد؛ اما باز هم این پیشرفت تکنولوژی بود که تا حدودی خیال همه را آسوده کرد.
مهمتر از هزینه بردار بودن تبلیغات با استفاده از رسانههای رسمی و سنتی مانند رادیو، تلویزیون و جراید، تأثیرگذاری آن است که در برابر شبکههای اجتماعی بسیار کمتر خواهد بود. حال با توجه به اینکه شبکههای اجتماعی آنلاین اخبار و رویدادها را منتشر و در بین مخاطبان پخش میکند، منطقیتر این است که کاندیداهای انتخابات را به ابزارهای پیشرفته سوق دهد.
چرا نقل مکان به شبکههای اطلاع رسانی نوین؟
کما اینکه نباید از این اصل هم بگذریم که با رشد اینترنت پرسرعت و مهمتر از آن تلفن همراه هوشمند که در دست درصد زیادی از مردم است، تمایل به استفاده از رسانههای سنتی کم شده است. از همین روی، نقل مکان به شبکههای مجازی، بهترین فرصت برای کاندیداهای انتخابات است.
این روزها کاربران شبکههای اجتماعی، بیش از همیشه همراه موج انتخابات شدهاند و خبرهای آن را دنبال خواهند کرد. کاندیداها میتوانند از فضای به وجود آمده در این شبکهها به نحو شایسته و با هزینه بسیار اندک بهره ببرند. البته این به آن معنا نیست که اجتماعات و سخنرانیهای انتخاباتی همچون گذشته نقش تبلیغاتی نخواهند داشت، ولی بازنشر آن در فضای مجازی قطعاٌ موثرتر واقع خواهد شد.
اینستاگرام و تأثیرش در انتخابات ریاست جمهوری
در آستانه دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، باز هم شبکههای اجتماعی، پررنگ تر از قبل ظاهر میشوند. در همین چند روزه که از آغاز زمان تبلیغات کاندیداها میگذرد، شبکههای اجتماعی ـ که البته این بار به نظر میرسد، اینستاگرام در صدر آنها باشد ـ دست به کار شده و به تبلیغ کاندیدای مورد حمایت خود میپردازند.
کاندیداها نیز با پخش مستقیم تصویری برنامه های خود از طریق شبکه های مجازی (اینستاگرام) بر نقش اصلی و تعیین کننده آنها در انتخابات صحه گذاشتهاند. تا جایی که این رویه به شدت می تواند تأثیرگذاری تلویزیون را تحت تاثیر جدی قرار دهد و البته هیچ فیلتری هم برای شنیدن سخنان کاندیداها و دیدن تصاویر، شعارها و میزان اجتماع حامیان آنها وجود ندارد.
حال در این میان تنها میماند رعایت اخلاق؛ همان شبکه اجتماعی که به کاندیداها و طرفداران آنها فرصت تبلیغ به نفع خود را میدهد، راه تخریب را هم برای آنان باز گذاشته است؛ هرچند دستگاه قضائی اعلام کرده است که در دوره انتخابات فضای مجازی را بیشتر از قبل رصد خواهد کرد، باز هم این کاندیداها و حامیان آنها هستند که نباید تکنولوژی را در جهت تخریب به کار بگیرند.