یزد را به نام «شهر بادگیرها» هم میشناسند چرا که تحقیقات نشان داده است که یزد بیشترین تعداد بادگیرهای ایران را دارد به طوری که در گذشته بر بالای هر خانهای، بادگیری وجود داشت و در واقع دلیل نامگذاری یزد به عنوان شهر بادگیرها هم همین موضوع است .
مزیت و کارایی مهم و بزرگ این بادگیرها این بود که می توانستند گرمای سوزان یزد را به هوای خنک و مطبوعی تبدیل کنند و در واقع از این بادگیرها به مانند تهویههای قوی برای بناها استفاده میشده است .
فلسفه ایجاد بادگیرها که نماد معماری و خلاقیت ایرانی هستند، قابل تحمل کردن هوای گرم و سوزان تابستان مناطق کویری مانند یزد بوده است .
البته بیشترین استفاده از بادگیرها در شهرهایی مثل یزد و کرمان بوده ولی بعد از دیدن کارایی آن، شهرهای دیگر ایران هم که آب و هوای شبیه این شهرها داشتند مانند سیرجان، بندر عباس، قشم و چابهار نیز از این سازه برای خنک کردن ساختمان های خود استفاده کردند .
نکته جالبی که در مورد بادگیرهای یزد وجود دارد این است که این بادگیرها در زمانهای گذشته بدون هیچ ابزار خاص و پیشرفته ای و کاملا با دست ساخته میشدند، با این وجود بعد از تحقیقاتی که روی این شگفتی های معماری ایرانی شد مشخص شد که این بادگیرها کاملاً مهندسیساز هستند و حتی در ساخت همه آنها به عواملی مثل مساحت حیاط، عمق قنات، ارتفاع بادگیر، پشتیا رو به آفتاب بودن و موقعیت جغرافیایی بادگیرها هم دقت می شده است .
متاسفانه با پیشرفته شدن زندگی شهری و ورود تکنولوژی و انواع کولرها، کارایی این سازه کمتر مورد توجه قرار گرفته و این روزها تنها در برخی ساختمان ها برای زیبایی بنا از آنها استفاده می شود ولی با این حال در بافت تاریخی یزد هنوز هم تعداد زیادی از آنها به چشم میخورد که با کمک میراث فرهنگی سعی در حفظ این میراث ارزشمند می شود .
یکی از معروفترین این بادگیرها، «بادگیر باغ جهانی دولت آباد» نام دارد که بلندترین بادگیر خشتی جهان است. این بادگیر در دوران زندیه و قاجار یعنی حدود ۲۷۰ سال پیش ساخته شده و معماری زیبای آن نیز به سبک همان دوران است .
بادگیر باغ دولت آباد در سال ۱۱۶۰ هجری قمری توسط فردی به نام «محمد تقی خان بافقی» از خوانین یزد بوده، ساخته شده است .
از ویژگی های اصلی این بادگیر میتوان به ارتفاع 33.80 متری آن اشاره کرد که آن را در صدر بلندترین بادگیرهای دنیا قرار داده است. فرم این بادگیر، هشت ضلعی کامل است که باعث میشود تا باد بتواند به بخش های پایینی آن خیلی راحت و به سرعت منتقل شود و در نتیجه برخورد باد به سطح آب حوض کوچکی که زیر آن قرار دارد، هوای خنکی داخل ایجاد کند