تابناک هرمزگان- برای شناخت بهتر تاریخ جنوب در دوره زندیه بهتر است با طایفه مهمی همچون بنی معین که مثل طایفه جواسمی تاثیر زیادی در رخدادهای تاریخی بنادر جنوبی داشتند نگاهی گذرا و اجمالی داشته باشیم.
به گواه سدیدسلطنه ؛
بنیمعین ، طایفهای از عربهای ایران، از قبیلة عدنانی بودند اینان از قرن یازدهم در بعضی سواحل و جزایر شمالشرقی خلیج فارس ، بویژه قشم ، استقرار یافتهاند.
جمعیت این طایفه در آغاز ورود به ایران بالغ بر هشتهزار نفر و مرکب از سه تیره: حوازم (= اوازم، هازم) از آلمحمد، احامده ، و حناحنه از آلعبدالرحمان بودند.
این طایفه نخست در بندر عَسَلویه و سپس در بندر نخیلو ساکن شد، و در اندک زمانی حکومت آن سامان به دست مشایخ ایشان افتاد. (سدیدالسلطنه می نویسد ؛ حکومت محلی قوم بنی معین در قرنهای یازدهم و دوازدهم بتدریج در بعضی نواحی همجوار گسترش یافت، و بندر کَنگ نیز ضمیمة امارت آنان شد.
مورخان معتقدند ؛
مهاجرت گروهی از طایفة جواسم عمان ظاهراً در پایان سلطنت نادرشاه، به بندر کنگ وضع سیاسی آنجا را دگرگون کرد و سبب انتقال حکومت مشایخ بنیمعین به جزیرة قشم و افتادن تقریباً تمام آن جزیرة بزرگ به دست آنان افتاد.
دامنة تصرفات مشایخ بنیمعین در سالهای سلطنت کریمخان زند افزایش یافت و به بعضی نواحی دور و نزدیک چون بندر رَمْس در خاک عمان و جزیرة هرمز هم کشیده شد. مشایخ بنیمعین که از خویشاوندان سیدسلطانبن حمدبن سعیدی امام مسقط بودند، در تصرف بندرعباس در سالهای 1190یا1192 با وی همدست شدند.{ همزمان با مرگ کریم خان و بهم ریخته شدن اوضاع کشور }با او همکاری داشتند
جالب اینجاست که بنی معین اولین کسانی بودند که از حضور امام مسقط در منطقه آسیب دیدند و رعیت امام مسقط شدند.
چندی بعد ،
بندرعباس و میناب و جزایر قشم و هرمز پس از موافقت آقامحمدخان قاجار با درخواست سیدسلطان امام عمان به اجارة او درآمد و ظاهراً مشایخ بنی معین از حکومت جزایر قشم و هرمز عزل شدند ، ولی عزل مشایخ بنیمعین صورت واقعی به خود نگرفت و آنان با حفظ مقام موروثی خود، در شمار اتباع امام مسقط درآمدند.
سالها بعد در دوران ناصرالدین شاه قاجار و پس از خودداری دولت ایران از تجدید قرارداد اجارة بندرعباس و توابع، و لشکرکشی قوای ایران برای اخراج عمال امام مسقط در 1285، این مشایخ که تا آن زمان عمال امام مسقط به شمار میآمدند، با شکست و فرار عمانی ها دوباره در زمرة اتباع حکومت بندرعباس درآمدند و اجارهدار جزیرة قشم شدند.
اخبار طوایف و مشایخ بنیمعین، هر چند سیصد سال بر بخشی از سواحل و جزایر شمال شرقی خلیجفارس حکومت داشتند، تاحدودی ناچیز و قلیل است.
تنها واقعهای که منابع معتبر دورة زندیه بتفصیل ذکر کردهاند، اسارت موقت زکیخان زند در 1180 بهدست شیخعبدالله بنیمعین، حاکمجزایر قشم و هرمز، است.
زکیخان سرانجام پس از رهایی شیخمحمد سوم پسر شیخ عبدالله از اقامت اجباری در شیراز، از زندان شیخ عبدالله آزاد شد.
به نوشته مورخان ،
از ورود بنیمعین به ایران و سلطة نخستین شیخ آنان، عطیّةبن علی، بر بندر نخیلو تا انضمام جزیرة هرمز به قلمرو آنان در زمان شیخ عبداللهبن محمد ده تن از مشایخ آنها بر این مناطق حکومت کردند
. پس از وی تا 1339 (آغاز حکومت شیخ صالحبن احمدبن صالح) دوازده تن دیگر از آنان به حکومت رسیدند.
از دوران حکومت مشایخ بنیمعین، آثاری چند مانند مسجدجامع کنگ، مسجدجامع قشم (سال 1202) و مسجدِ بنجابر در بندرعباس باقی است ( به نوشته سدید سلطنه جمعیت مشایخ بنیمعین در سالهای ابتدایی حکومت پهلوی اول در قشم حدود یکصد نفر گزارش شده است.
منابع: محمدعلیبن احمد سدیدالسلطنه، بندرعباس و خلیجفارس = اعلام الناس فی احوال بندرعباس ، چاپ احمد اقتداری و علی ستایش، تهران 1363 ش؛ ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد ، چاپ غلامرضا طباطبایی مجد، تهران 1369 ش؛ حسنبن حسن فسائی، تاریخ فارسنامة ناصری
گردآورنده/کاظم گلخنی