بخش جالب توجهی از زائرانی که سالانه به قم می‌آیند،اگر بدانند شهر قم چنین ظرفیت و قدمتی دارد و می‌توان با یک سفر کوتاه به دنیایی از اطلاعات از گذشته پی برد،حتماً در بازدید از تپه قلی درویش تعلل نخواهند کرد.
به گزارش تابناک قم، سرزمین‌های کهن هر یک برای خود نشانه و یادگاری از روزگاران گذشته دارند. بناها،سنگ‌نوشته‌ها و اشیای قدیمی هرکدام ظرفیتی برای شناخت روزگار کهن گذشته است. در میان این عناصر،وجود محوطه‌های باستانی در هر منطقه‌ای یکی از بهترین راه‌ها برای شناخت قدمت آن منطقه است. تپه باستانی «قلی درویش» در قم از بهترین نشانه‌ها برای قدمت تاریخی و وضعیت تمدنی شهر قم است که به دلیل سهل‌انگاری‌هایی که توسط نهادهای مختلف پیش آمده،امروز بخش مهمی از آثارش از بین رفته است.
شناسایی دیرهنگام تپه
معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی،صنایع‌دستی و گردشگری استان قم مشکل تخریب‌ها در این تپه را از جایی می‌داند که دیر شناسایی شد و تا مسئولان برای ثبت تاریخی آن به خودشان بیایند،قسمت عمده‌ای از آن تخریب شد.
«عمار کاوسی» می‌گوید: نخستین بار از این محوطه یک باستان‌شناس آلمانی در 1980 بازدید می‌کند و گزارشی از این مکان در یک مجله منتشر می‌کند.
در این گزارش وی به وجود یک محوطه عظیم در جنب جمکران اشاره می‌کند که ارتفاع آن بین 15 تا 20 متر است اما در حال حاضر ارتفاع بسیار کمتری از این تپه به دلیل تخریب‌هایی که صورت‌گرفته باقی مانده است.
کشف تپه، سال 80
آن‌طورکه معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی،صنایع‌دستی و گردشگری استان قم می‌افزاید: مسئولان میراث فرهنگی قم سال 80 برای نخستین بار این محوطه باستانی را کشف کردند.
به گفته وی نام قلی درویش هم از کسی گرفته شده که در گذشته در این مکان زندگی می‌کرده است. این فرد حاکم کرمان در دوران تیموری بود و به قم تبعید شده بود. در منابع تاریخی گفته‌اند قلی درویش در اطراف جمکران به خاک سپرده می‌شود که امروز آثار ارزشمندی از این محوطه به‌دست آمده است.
وی با اشاره به این‌که در فصل اول کاوش در 5 نقطه تراشه زدیم تا مشخص کنیم که همه محوطه دارای آثار تاریخی است، اظهار می‌دارد: همچنین لایه‌نگاری‌هایی در چند نقطه محوطه انجام شد.
کاوسی بابیان این‌که این محوطه آثاری از هزاره پنجم قبل از میلاد تا هزار اول قبل از میلاد را در خودش دارد، می‌افزاید: این تپه آثار دوره‌های بعد را هم داشته اما به دلیل تخریب‌هایی که در دهه‌های بعد از انقلاب صورت گرفته، سطح بالایی تپه بریده شده و دوره‌های تاریخی از بین رفته است. نخستین لایه‌ای که در این تپه با آن برخورد می‌کنیم، عصر آهن یک است و آثار تاریخی جدیدتر را نداریم.
آثار به دست آمده از دوره عصر آهن
کاوسی با اشاره به این‌که مهم‌ترین آثاری که تاکنون از تپه قلی درویش به‌دست‌آمده آثار مربوط به دوره عصر آهن است، می‌گوید: عصر آهن در تاریخ باستان ایران اهمیت خاصی دارد چراکه همزمان شده با کوچ قوم آریا و ورود آن‌ها به فلات مرکزی که در پی این کوچ حکومت‌هایی شکل می‌گیرد که همه تاریخ و حکومت‌های منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این رویداد مربوط به 1500 قبل از میلاد است.
این استاد باستان‌شناسی می‌افزاید: آریایی‌ها سنن جدیدی با خود می‌آورند از جمله این‌که این قوم گورستان‌های خود را خارج از محدوده شهری می‌سازند. تا پیش‌از این دوره گورستان‌ها در محدوده شهر سکونت و کف اتاق‌های مسکونی بود اما در فرهنگ جدید گورستان‌ها را بیرون می‌برند.
وی ادامه می‌دهد: اغلب باستان‌شناس‌ها عقیده داشتند که اقوام آریایی که به ایران وارد شده‌اند، معماری ایرانی نداشته و کوچ‌نشین بودند اما پس از انجام این کاوش‌ها خلاف این نظریه ثابت‌شده چراکه ما با یک نظام معماری بسیار پیشرفته مواجه هستیم و در واقع یک شهر دوره عصر آهن را می‌بینیم.
نشانه‌های شهرنشینی در اطراف تپه
کاوسی با اشاره به این‌که قلی درویش مربوط به دوران شهرنشینی اقوام ساکن در این منطقه است اضافه می‌کند: از جمله شاخص‌های شهرنشینی وجود بناهای مهمی که اینجا وجود دارد و تجارت که مدارکش را داریم. صدف‌هایی از این مکان به‌دست‌آمده که نمونه صدف‌های خلیج‌فارس است و نشانه‌ای از تجارت تا مناطق دوردست است. واحدهای صنعتی که جدا از مناطق مسکونی شکل گرفته باشد از دیگر نشانه‌های شهرنشینی است.
وی با اشاره به وجود نیایش‌گاه‌ها در این محدوده می‌گوید: این نیایش‌گاه به هر دلیلی تخریب شده بود و پس از این‌که می‌خواستند تجدید بنا کنند، فضای نیایش‌گاه تخریب‌شده را آگاهانه با خشت‌هایی پر کردند تا سکویی ایجاد شود و معبد بعدی را روی این خشت بسازند. لابه‌لای این خشت‌ها هدایا و نذوری قرار می‌داده‌اند که از جمله سفال‌های بسیار ظریف و زیبا و پیکره‌های نمادین در حال نیایش که در کاوش‌ها به دست رسیده است.
این پیشینه مذهبی مردم قم امروزه هم رایج است. اگر جایی مسجدی خراب شود،دوباره به‌جای آن مسجدی خواهند ساخت.
معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی،صنایع‌دستی و گردشگری استان قم با اشاره به این‌که همه سطوح ساختمانی به‌دست‌آمده در این محوطه گچ‌اندود شده است، اظهار می‌کند: سکوها و پله‌ها هم با گچ پوشیده شده‌اند و چندین فضا ساخته شده که آتشدانها در مرکز قرار دارد.
به گفته وی درباره ظهور آیین زرتشتی 3 نظریه وجود دارد. برخی معتقدند ظهور زرتشت و آیین زرتشتی در عصر مفرق بوده که هزاره سوم پیش از میلاد مسیح است. یک فرض دیگر این است که در عصر آهن این اتفاق افتاده و فرضیه سوم معتقد است که همزمان با دوران مادها یعنی دوره 900 قبل از میلاد آیین زرتشتی ظهور کرده است.
کاوسی می‌گوید: مدارکی که در قلی درویش به‌دست‌آمده متعلق به 1700 سال پیش از میلاد است و دال بر شروع آیین زرتشتی و تقدس آتش دارد.
وی با اشاره به این‌که این آتشدانها قدیمی‌ترین نمونه‌های موجود در ایران است، اظهار می‌کند: تا پیش از کاوش اینجا آتش‌دان‌های نوشیجان را که متعلق به 900 پیش از میلاد است، قدیمی‌ترین آتشدانها می‌دانستند اما این‌ها حدود هزار سال از آن آتشدانها قدیمی‌تر هستند.
بخش جالب توجهی از زائرانی که سالانه به قم می‌آیند،اگر بدانند شهر قم چنین ظرفیت و قدمتی دارد و می‌توان با یک سفر کوتاه به دنیایی از اطلاعات از گذشته پی برد،حتماً در بازدید از تپه قلی درویش تعلل نخواهند کرد. وضعیت کنونی این تپه اما برای بازدید آماده نیست و تبدیل این عرصه به یک سایت موزه و نمایش آثار
منبع: همشهری
