«سد»؛ سازه های غول پیکر/ مزایا و معایب ساخته های دست بشر
به گزارش خبرنگار تابناک از کردستان، استان کردستان به دلیل موقعیت جغرافیایی و منابع آبی فراوان،همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است.
احداث سدها در این استان با هدف تأمین آب کشاورزی، صنعت و شرب انجام شده است.
اما این اقدامات، علاوه بر مزایای ذکر شده، تبعات زیست محیطی و اجتماعی قابل توجهی را نیز به دنبال داشته است.
این گزارش، با رویکردی انتقادی، به بررسی نقش سدها در تغییرات اقلیمی و زیست محیطی استان کردستان پرداخته و ضمن شناسایی نقاط ضعف موجود، راهکارهایی برای بهبود شرایط ارائه خواهد داد.
سدها دو كاركرد اصلي دارند، يكي اينكه براي جبران نوسانات جريان رودخانه يا تقاضاي آب و انرژي، آب را ذخيره مي كنند و ديگر اينكه سطح آب را در بالادست افزايش مي دهند تا به اين شيوه بتوان آب را در يك كانال منحرف كرد يا بار هيدروليكي اختلاف سطح ميان مخزن و پايين دست رودخانه را افزايش داد. ايجاد اين ذخيره و اختلاف سطح آب به سدها امكان توليد برق، تأمين آب كشاورزي، صنعتي و آب آشاميدني و همچنين كنترل سيلاب را مي دهد و كشتيراني در رودخانه را به وسيله تنظيم جريان و پرآب كردن سريع آن ميسر مي سازد.
اثرات سدسازی بر تغییرات اقلیمی و زیست محیطی در استان کردستان
تغییرات در رژیم هیدرولوژیکی: سدسازی باعث تغییر در رژیم طبیعی جریان رودخانه‌ها شده و این امر بر رویالگوهای بارندگی، تبخیر و تعرق و در نهایت بر روی اقلیم منطقه تأثیر می‌گذارد.
کاهش کیفیت آب: تجمع رسوبات، رشد جلبک ها و ورود آلاینده‌ها به مخازن سدها، منجر به کاهش کیفیت آب و تهدید تنوع زیستی آبزیان شده است.
تخریب زیستگاه‌های طبیعی: احداث سدها باعث زیر آب رفتن مناطق وسیعی از اراضی کشاورزی، جنگل‌ها و مراتع شده و تنوع زیستی را کاهش داده است.
افزایش خطر وقوع سیل: در صورت مدیریت نادرست سدها، خطر وقوع سیل در پایین دست افزایش می‌یابد.
تغییرات در میکروکلیما: سدها می‌توانند بر روی میکروکلیمای منطقه تأثیر گذاشته و باعث تغییرات در دما، رطوبتو سرعت باد شوند.
نقاط ضعف و قوت سدسازی در استان کردستان
عدم توجه کافی به مطالعات زیست‌محیطی پیش از احداث سدها و مدیریت نادرست منابع آب در مخازن سدها و همچنین عدم مشارکت جوامع محلی در تصمیم گیری‌ها و عدم وجود سازوکارهای مناسب برای پایش و ارزیابی اثرات سد سازی نقاط ضعف به شمار می آیند .
به تأمین آب برای مصارف کشاورزی، صنعتی و شرب تولید انرژی برق آب کنترل سیلاب نیز به عنوان نقاط قوت میتوان اشاره کرد.
راهکارهای بهبود شرایط
تقویت مطالعات زیست‌محیطی: قبل از احداث هر سدی، باید مطالعات زیست‌محیطی دقیق و جامعی انجام شود واثرات آن بر محیط زیست به طور کامل ارزیابی گردد.
مدیریت جامع منابع آب: برای مدیریت بهینه منابع آب، باید یک برنامه جامع تدوین شود که در آن تمام جنبه‌های مرتبط با آب از جمله تأمین، توزیع، مصرف و حفاظت از آن در نظر گرفته شود.
مشارکت جوامع محلی: جوامع محلی باید در تمام مراحل تصمیم‌گیری در خصوص احداث و بهره‌برداری از سدهامشارکت داده شوند.
پایش و ارزیابی مستمر: اثرات سدسازی باید به طور مستمر پایش و ارزیابی شود تا در صورت لزوم اقداماتاصلاحی انجام شود.
توسعه روش‌های آبیاری مدرن: برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی، باید از روش‌های آبیاری مدرن مانندآبیاری قطره‌ای و بارانی استفاده شود.
بهبود کیفیت آب پساب: با بهبود فرآیندهای تصفیه پساب، میتوان از آلودگی منابع آبی جلوگیری کرد.
احیای زیستگاه‌های طبیعی: با اجرای برنامه‌های احیای زیستگاه‌های طبیعی، میتوان تنوع زیستی را افزایش داد.
سدسازی در استان کردستان، اگرچه مزایایی داشته است اما تبعات زیست محیطی و اجتماعی قابل توجهی را نیز به دنبال داشته است.
برای رفع چالش‌های موجود، باید رویکردی جامع و مبتنی بر مشارکت همه ذینفعان اتخاذ شود.
بااجرای راهکارهای پیشنهادی، میتوان از اثرات مخرب سدسازی کاسته و از منابع آبی استان به نحو بهتری بهره برداری کرد.
/س